ADALAR POSTASI

film adalar…

Neye niyet neye kısmet… Sabahtır 10 Haziran Dünya Sinemalar Günü hasebiyle Adalar’da çekilmiş bilgi ve belgesine ulaşabildiğimiz kimi filmleri derleyip perdeye yansıtarak şöyle hep birlikte keyifle seyredelim hayalindeydim ki kaynak taramaktayken; kendimi bildim bileli hayranı olduğum Füreya’nın Büyükada’da geçen çocukluğundan da bahis olunan “Büyükada’daki yalnız kız” röportajına tesadüfle daldan dala bir dünya derken güneşe bahçeye, kediye köpeğe, kargaya kirpiye muhabbet ederken bu vakte kaldı sinema da…

Bu saatten sonra da ne nasıl yetişecek meçhul kere meçhul gerçi ya geçmiş Dünya Sinemalar Günü geçti geçecek Söz Bir Allah Bir (1933) filminden başlayalım bir hele…

M. Hennequin ve P. Weber’in bir vodvil oyunu olan Et moi j’dia qu’elle ta fait de l’oeil eserinden uyarlanarak senaryosu Nâzım Hikmet Ran tarafından yazılan ve Cahide Sonku’nun rol aldığı ilk sinema filmi olan Söz Bir Allah Bir (1933) filminin sahneleri Büyükada yanı sıra Beyoğlu’nda Mis Sokak’ta da çekilmiş olup ilk gösterimi İstanbul’un Beyoğlu semtindeki İpek Sineması’nda 3 Ekim 1933 tarihinde yapılmışmış.

Diğerleri de diyelim ki pek yakında sinemalarda…
)O(

---

Söz Bir Allah Bir (1933)

[…]
— Sizin isminiz nedir?
dedim. Utandı, gözleri yerde:

“Cahide, efendim…” dedi.

Çok değil, aradan bir yıl geçer ve tiyatroya yeni giren bu utanganç kız, bir filmin başrolü için seçilir.

Olay, “Söz Bir Allah Bir” adlı fil­min çekimine karar verilmesiyle başlar. İpekçiler bir yandan, tiyat­rocular öbür yandan İstanbul’u altüst ederler ama “matluba mu­vafık bir kız” bulamazlar. Sonra bir gün Vasfi Rıza Zobu’ya bir mektup gelir. Filme, yarın Büyükada’da başlanacaktır.

“Ertesi sabah vapura yetiştim. Muhsin’i görüp sordum:

— Genç kadın buldun mu?
— Evet.
Gösterdiği tarafa baktım. Arka­daşların arasında Cahide oturuyor.

Bu gibi işlerde onun (Muhsin Ertuğrul’un) çok cesur olduğunu bili­rim ama.. Ne yalan söyleyeyim, “Söz Bir Allah Bir” filminde bu acemi kıza doğru dürüst laf söyletebileceğini bile ummamıştım” [Vasfı Rıza Zobu, Perde-Sahne Dergisi 5, (Ağustos, 1941)22.]

* * *

Sonraki yıllarda Cahide Sonku Şehir Tiyatrosu’nun starlarından biri olacak; birçok oyunda önemli roller oynayacaktır: Dostoyevski’den uyarlanan “Aptal”da Nastassya Fiîipponova, “Othello”da Desdemona, “Hamlet”te Ophelia ve daha birçok oyun, birçok rol… Ama adını duyurması, büyük çıkış yapması sinema yoluyla ve “Aysel-Bataklı Damın Kızı” adlı filmle olacaktır.

* * *

1934 yılında çevrilen, bir sonraki yılın başında gösterime giren bu film özellikleri olan, çeşitli açılardan önemi olan bir filmdir.

Tabii, film Cahide Sonku için de önemlidir. Filmde başında olan eşarp hemen bir moda yaratır. Aynı eşarp “Aysel” adıyla filmin göste­rildiği kentlerde binlerce satılır.

İlk köy filmi olan Selma Lagerlöff’ün bir İsveç köyünde meydana gelen olayları anlatan eserinden uyarlanan film eleştirmenlerce olum­lu karşılanır. Seyirci de filmi çok beğenir.

Bunu Prof. Dr. Alim Şerif Onaran, şöyle açıklıyor:

“ —…Aslında filmi bu derece sevdiren, Cahide’nin temsil ettiği Aysel tipidir. Cahide son derece fotojenik bir tipe sahip olduğu için, filmde çok iyi fotoğraf vermişti. Aym zamanda iyi ve rolünü bul­muş bir oyuncu olarak, başarı sağlamıştı.”

Ve filmin çevrildiği günlerde Cahide Sonku henüz iki yıllık bir tiyatro artistidir.

Evlilikler, boşanmalar, büyük aşklar arasında Cahide Sonku ile ti­yatro ve sinema arasına bazı ko­pukluklar girer.

1945 yılında İskender Fikret Ak-dora —aynı zamanda şairdir— onunla bir söyleşi yapar. Önce tiyatroda oynadığı oyunlar içinde en sevdik­lerini sorar.

Cahide Sonku, bütün rollerini se­verek oynamıştır ama ikisini ayrı tutar Hamlet’teki Ophelia ile Aptal’daki Nastassya, en beğendiği, en sevdiği rolleridir.

Cahide Sonku’nun tiyatro için düşünceleri de, şunlardır:

“ —Tiyatro benim için bir mabeddir. Ben sahnede oynarken, kendi­mi hep ibadette farzederim.’’

“ —Sinemayı sever misiniz?” so­rusuna verdiği yanıt ise, şudur:

“—Bizde sinemacılık o kadar ipti­dai ki, bahse bile değmez.”

[…]

* * *
Söz Bir Allah Bir (1933)

Şadan evli kadınlarla düşüp kalkan bir avukattır. Teyzesi onu da bu durumdan kurtarıp evlendirmek ister. Şadan ise evlilikten korkar. İlkin Büyükada’da kaldığı otelde bir feminist kadınla konuşup tartıştıktan sonra, arkadaşı Arnavut Piştovzade Debreli Recep’in nişanlısı Leyla’ya göz koyar. Recep’i de ertesi gün Mis Sokağı’ndaki garsoniyerinde kendisini bekleyecek evli bir kadın olan Ayten’i görüp artık kendisinin bu işlerden el etek çektiğini söylemek üzere görevlendirir. Recep bu işi görmeye bir kere söz vermiş bulunur.

Garsoniyere giderek, orada gördüğü Ayten’e durumu anlatır. Ancak kocasından ayrılıp Şadan’la evlenmeyi iyice kafasına yerleştirmiş olan Ayten, suçüstü yaptırması için kocasına da anonim bir mektup yazarak bu randevudan bilgi vermiştir. Bu yüzden Recep’i bırakmaz; kocasına karşı yalancı çıkmamak için, onu, Şadan’ın yerine kendisiyle yatmaya zorlar; aksi takdirde pencereden atlayarak intihar edecektir.

Recep kadının oyununa gelerek onunla kalmaya ve bu sırrı kimseye açıklamamaya söz verir. Ayten bir ara Recep’in giysilerini de pencereden fırlatır atar. Ayten’in kocası Şerafettin polislerle birlikte baskın yapar; Recep’i büründüğü havlu ve başına koyduğu hamam tasıyla karakola götürürler. Orada karı koca ayrılmayı kararlaştırırlar; Şerafettin, Recep hakkındaki şikâyetini geri aldığından onu serbest bırakırlar. Recep’in düğün dolayısıyla Arnavutluk’tan halası gelecektir.

Leyla otelde ilk kez gördüğü Ayten’i bu hala sanmaktadır. Halbuki Ayten Şadan’ın uşağına Recep’in metresi olduğunu söyler. Uşak Yavuz da bunu Leyla’ya açıklar. Bir yandan da Şerafettin Recep’i karısıyla evlenmeye zorlamaktadır. Leyla da Şadan’la dertleşir.

Biri nişanlısının, diğeri de arkadaşının hainliğinden söz açar. Gerçekten Şadan da Recep’i metresiyle kendisine hainlik etti sanmaktadır. İkisi de aldatıldıklarına inanırlar ve birbirleriyle evlenerek bunun öcünü almayı kararlaştırırlar. Bu kararı bir öpücükle mühürlemek isterlerken Recep çıkagelir. Onların öpüştüklerini görünce tabancasını çeker ama tabancada kurşun yoktur. Şadan Recep’i yatıştırır; onun da pekala metresini baştan çıkardığını ileri sürer. Bu durumda Recep gerçeği kendisine açıklamaya mecbur olur. Ama böyle de olsa, Leyla ile Şadan birbirlerini sevdikleri için Şadan, Recep’ten artık son bir arkadaşlık yapıp Leyla’yı kendisine bırakmasını diler. Recep buna katlanır. Nasıl olsa diğer kadınla namus belası evlenmek zorundadır. Ancak Ayten kocasına, kendisinin bir hafta öncesi baloda bir sarışına göz kırptığını gördüğü için öç almak üzere bu durumu düzenlediğini, kendisinin Recep’le hiçbir ilişkisi bulunmadığını yeminlerle temin etmiştir ve o da karısından özür dilemiştir. Bu durumda ayrılmalarına ve Recep’in Ayten’le evlenmesine lüzum kalmamıştır. O gece şölen sofrasında Leyla ile Şadan nişanlanırlar. Şadan arkadaşını övmekte, Recep de kendi kendine, bir daha rastgele kimseye söz vermemeye and içmektedir. (Kyn: Alim Şerif Onaran “Muhsin Ertuğrul’un Sineması”)

Yönetmen: Muhsin Ertuğrul
Senaryo: Maurice Hennequin , Nazım Hikmet Ran
Yapımcı: Kani İpekçi , İhsan İpekçi
Müzik: Muhlis Sabahattin Ezgi
Görüntü Yönetmeni: Cezmi Ar
Eser: Mahmut Yesari
Vizyona Giriş Tarihi: 05 Ekim 1933
Tür: Dram, Müzikal
Özellikler: 35 mm, Film, Siyah Beyaz
Ülke: Türkiye

Oynayanlar
Hazım Körmükçü, Arnavut Recep
Vasfi Rıza Zobu, avukat Şadan
Galip Arcan, uşak
Bedia Muvahhit
Muammer Karaca
Cahide Sonku, Leyla
Melek Tayfur, Ayten
Necla Sertel, Teyze
Mahmut Moralı, Şerafettin
Semiha Berksoy, feminist kadın
Necdet Mahfi Ayral
Ferih Egemen
Sait Köknar
Şevkiye May

---

Ve de unutmadan ekli “Adalar’da çekilen filmler…”in taslak listesini —ki linklerden filmleri de seyredebilirsiniz— değerli katkılarınızla birlikte geliştirmek dileğiyle…

10 Haziran Dünya Sinemalar Günü’nü Adalar’da çekilen filmlerle kutluyoruz…

Adalar’da çekilen filmler…

Muhsin Ertuğrul, Söz Bir Allah Bir (1933) / Büyükada
Ömer Lütfi Akad, Kanun Namına (1952) / Büyükada
Sami Ayanoğlu, Cahide Sonku, Orhon M. Arıburnu, Beklenen Şarkı (1953) / Büyükada
Osman F. Seden, Kırık Plak (1959) / Büyükada
Nejat Saydam, Küçük Hanımefendi (1961) / Büyükada
Alekos Sakalarios, Sıralardaki Heyecanlar (1963) / Büyükada
Abdurrahman Palay, Adalardan Bir Yar Gelir Bizlere (1964) / ?
Metin Erksan, Sevmek Zamanı (1965) / Büyükada
Yavuz Yalınkılıç, Ölüler Konuşmaz ki (1970) / Büyükada
Jesús Franco (as Franco Manera), Vampyros Lesbos (1971) / Büyükada
Orhan Aksoy, Yeryüzünde Bir Melek (1973) / Burgazadası Reha Erdem, A Ay (1988) / Büyükada
Süreyya Duru, Ada (1988) / Burgazadası
Tomris Giritlioğlu, Salkım Hanım’ın Taneleri (1999) / Büyükada
Reha Erdem, Şarkı Söyleyen Kadınlar (2006) / Büyükada
Hakkı Kurtuluş, Melik Saraçoğlu, Orada (2009) /Büyükada
Talip Ertürk, Murat Emir Eren, Ada.. Zombilerin Düğünü (2009) / Büyükada
Süleyman Nebioğlu, Memlekette Demokrasi Var (2010) / Yassıada
Yılmaz Erdoğan, Kelebeğin Rüyası (2013) / Heybeliada
Uğur Yücel, Benim Dünyam (2013) / Büyükada
Erol Özlevi, Sürgün (2013) / Büyükada
Yılmaz Atadeniz, İkimize Bir Dünya (2015) / Burgazadası
Mehmet Tığlı, İkiz Yıldızlar (2016) / Büyükada

Adalar’da çekilen belgesel filmler…

Turan Yavuz, Exile in Buyukada (2002)
Mehmet Güreli, İstanbul’a Yolculuk – Dünya Yazarlarının Gözüyle İstanbul (2005) / Büyükada
Emre Sarıkuş, Sesim Rüzgâra: Modern Bir Sürgün Hikâyesi (2010) / Sivriada
Serj Avedikian, Chienne d’ Histoire (2010) / Sivriada
Uğraş Salman, Atina’daki Büyükada (2010) / Büyükada
Nedim Hazar, Yakın Ada Uzak Ada Burgazada (2010) / Burgazadası
İsmet Güvenç, Adalar’da Dans ve Müzik (2011)
İsmet Güvenç, Heybeliada-1 (2011) / Heybeliada
İsmet Güvenç, Heybeliada-2 (2011) / Heybeliada
İsmet Güvenç, Burgazadası-1 (2011) / Burgazadası
İsmet Güvenç, Burgazadası-2 (2011) / Burgazadası
İsmet Güvenç, Burgazadası-3 (2011) / Burgazadası
Naki Tez, “Aradığımız Sesler Bunlar” İstanbul’un Kuşçuları (2012) / Burgazadası
Nedim Hazar, Adalar Biziz (2013) / Adalar
Nilüfer Uzunoğlu, Antigoni Küçük Adamız Hayatımız (2013) / Burgazadası
Handan Erdil, Son Yaprak (2016) / Kınalıada

Adalar’da çekilen dizi filmler…

Mesude Eraslan, Yaprak Dökümü (2005) / Büyükada
Ümmü Burhan, Faruk Teber, Hatırla Sevgili (2006) / Büyükada
Andaç Haznedaroğlu, Dudaktan Kalbe (2007) / Büyükada
Cankat Ergin, Aile Saadeti (2009) / Büyükada
Türkân Derya, Cemal Şan, Türkân (2010-2011) / Heybeliada
Mustafa Şevki Doğan, Ustura Kemal (2012) / Heybeliada
Ömür Atay, Aşk (2013) / Büyükada
Gani Müjde, Deli Saraylı (2013) / Büyükada

Adalar’da çekilen klipler…

Barış Manço, Sakız Hanım ile Mahur Bey (1988) / Büyükada

* * *

#dünyasinemalargünü